UN FIDALGO NO COTO DE UISNEACH

 

Publicada en 1928 e formada por tres partes ("Os señores da terra", "O estudante" e "A maorazga"), Os camiños da vida constitúe talvez unha das novelas máis ambiciosas dese macrotexto que é a obra de Ramón Otero Pedrayo (1888-1976). Nas súas páxinas, moldeadas nunha prosa densa e arbórea nen sempre apta para todos os públicos, vannos saíndo ao paso personaxes, temas e situacións a través dos cales accedemos, coma un visitante que se arrisca nun cuarto en penumbra, ás contorsións daquel século XIX galego tan convulso e crepuscular. Estamos perante o tema oteriano por excelencia, de certeza. A decadencia das vellas castes fidalgas (os Doncos e os Puga, neste caso), nun escenario de mudanzas ideolóxicas e sociais tan lentas como traumáticas, nuclea unha trama coral na cal o autor ourensán non perde a oportunidade de incrustar tamén o progresivo espertar do galeguismo decimonónico. Un proto-galeguismo idealista, desencantado e entusiasta á vez, terribelmente romántico en calquer caso, que gaña corpo na figura dun personaxe en concreto: Adrián Soutelo. E é que este vello fidalgo condensa no seu périplo vital algunhas das ideas forza do discurso nacionalista do cal Otero Pedrayo foi partícipe e, en boa medida, co-creador. Entre elas, evidentemente, non podía faltar o celtismo, e máis en concreto o carácter referencial que Irlanda e a súa loita pola independencia (ou, séndomos exactos, unha certa visión desa loita pola independencia) tiveron no imaxinario galeguista da altura.

BAAL E O CANTEIRO: UNHA ANÉCDOTA ARQUEOLÓXICA

O deus Baal Hammon (séc. I dne) / Fonte: Wikimedia Commons

Hoxe apetéceme contarvos unha historia que envolve deuses solares fenicios, voluntariosa e crédula arqueoloxía decimonónica e pedras reviradas (nos dous sentidos da palabra). Unha historia que ben podería ter como escenario os montes galegos, mais que na verdade decorreu en terras do condado de Cill Chennaigh / Kilkenny, en Irlanda.

A COROACIÓN DRUÍDICA DE FUCO DE TABEAIO

De entre os elementos que configuraron o imaxinario pancéltico do séc. XIX, os druídas ocuparon un lugar preeminente. Uns druídas, é verdade, "daquela maneira", (re)inventados con parámetros netamente románticos que, en boa medida, se manteñen na visión que deles temos hoxe na cultura popular. Por toda a antiga Europa céltica proliferan cosplays druídicos, que nalgún caso trascenderon o puramente performativo para se tornaren en expresión ritual de novos cultos alegadamente entroncados coa vella relixión céltica (velaí o Gorsedd, do cal xa temos falado nalgunha ocasión). Agora ben, houbo algo diso na Galiza da altura? Algo houbo, e vóuvolo contar.

"A TRULY IRISH LOOK"

 

Fozando aí atrás nas imaxes gardadas no meu vello e obsoleto móbil, deparei coa que encabeza este artigo: un excerto dun artigo da imprensa británica, de comezos do século pasado, relativo a Galiza. Aínda que non anotei data nin procedencia (mea culpa, sen dúbida), iso non nos impide reparar con certa atención nas liñas que resaltei: "O país continúa a ser rico; os paisanos teñen unha aparencia autenticamente irlandesa".

EXCURSIÓN Á ILLA DE MAN

 

Resulta difícil non sentir atracción por un lugar tan peculiar como a Illa de Man (Ellan Vannin, na revivida lingua local, o manx). Situada no medio do Mar de Irlanda, cun estatuto xurídico que a sitúa ao mesmo tempo dentro e fóra do Reino Unido, cun idioma  propio de vibrante raigame gaélica agochada tras unha ortografía anglo-galesa, cunha herdanza cultural e política que a conecta en primeirísima man co tempo das invasións nórdicas, cuns grupos de música tradicional que encontraron inesperadas afinidades co folk galego... En fin, moito se podería contar da Illa de Man, mais hoxe imos conformarnos cun par de historias que teñen como protagonistas a unha vella e ao mesmísimo San Patricio, e que, contra todo prognóstico (ou se cadra non), encontran ledos e doados paralelismos no folclore da nosa terra. E aproveito para vos recomendar que, se queredes coñecer máis sobre as historias tradicionais desta excéntrica illa, non deixedes de lle botar unha ollada a Contos da Illa de Man, de Sophia Morrison, recentemente traducida para galego por Milagros Torrado Cespón, perfecta coñecedora daquelas terras.

DE SANTOS E CIDADES ASOLAGADAS EN IRLANDA E GALIZA

O asolagamento da cidade de Duio / Ilustración de Fuco Pardo

Certa noite, unha muller chega co seu neno a unha vila e piden pousada. Os habitantes non só lles negan a debida hospitalidade, senón que se mostran especialmente hostís coa coitada señora e acaban por expulsala de mala maneira, a ela e mais ao fillo. Entón, o cativo maldí a vila e provoca tal terramoto que a sepulta de vez baixo as ondas do mar. Segundo outras versións, nai e fillo continúan o seu camiño, e cando o rapaz olla cara atrás, observa como as augas enguliran sen piedade a poboación que tan vilmente os desprezara e que con tanta cólera acababa de maldicir.

ROLDÁN E RHIANNON

Rhiannon / Ilustración de Alan Lee

Rhiannon é, sen dúbida, unha das personaxes máis emblemáticas dos Mabinogi e, por tanto, do folclore galés (e céltico, en xeral). A pesar diso, ou talvez precisamente como consecuencia diso, a súa figura foi obxecto de numerosas interpretacións. E algunhas delas, de feito, parecen conectala con lendas de noso.

DE VIVEIRO A SMERWICK: UNHA EPOPEA ATLÁNTICA DO SÉCULO XVI

Aquela tranquila mañá da primavera de 1570 aportaba ás augas de Viveiro o navío "Trinity", procedente do porto irlandés de Waterford. O seu capitán non era un calquera: tratábase do célebre recusant Thomas Stukley, cabaleiro inglés armado en aventureiro e algo pirata, de quen se rumoreaba ser fillo bastardo do mesmísimo Henrique VIII. Mais Stukley non viña precisamente de turismo, senón que traía un plan. Un plan ambicioso e quizais temerario en moitos sentidos, mais tamén moi acorde coa época convulsa e o escenario concreto en que lle cadrara vivir: católico de xema, como dixemos, Sutkley pretendía convencer o rei Filipe II de que respaldase o seu proxecto de invadir Inglaterra, realizar o ideal pouco menos que cabaleiresco de libertar a María Estuardo (a malfadada raíña dos escoceses, presa pola súa curmá Sabela Tudor) e restituíla no trono da súa terra natal, que lexitimamente lle correspondía. 

CANDO A VELLA SE ENFURECE

Ilustración da banda deseñada Mezolith (Ben Haggarty e Adam Brockbank, 2010)

No folclore gaélico, a Cailleach (o equivalente da nosa Vella ou Moura) é, entre outras moitas cousas, unha potencia creadora que configura o relevo e a paisaxe. E imos comprobar como até as situacións máis cotiás e domésticas poden ser un magnífico pretexto para exhibir esa faceta cosmogónica.