 |
| Irlandeses do séc. XVI por Lucas d'Heere, ca. 1575 |
Falarmos dos irlandeses na Galiza significa para a maioría de nós visualizarmos mentalmente o Colexio dos Irlandeses, na Rúa Nova de Santiago de Compostela. E pouco máis. Mais a historia ténchevos moita máis profundidade. E, con licenza, quería partillar convosco algúns retallos da mesma.
Para iso cómpre recuar até aos finais do século XVI, un período especialmente violento e convulso na Irlanda. As rebelións da aristocracia católica local contra a protestante Coroa inglesa, que tencionaba afianzar de vez o seu dominio sobre a illa, eran xa cousa cotiá. Ás Revoltas de Deasmumhain / Desmond (entre 1569 e 1573, cunha réplica entre 1579 e 1583) seguiu a grande conflagración coñecida como Guerra dos Nove Anos" ou Rebelión de Tyrone (1593-1603). Esta última tivo como momento culminante o coñecido Sitio de Cionn tSáile / Kinsale (entre outubro de 1601 e xaneiro de 1602), saldada coa desastrosa derrota dos nobres irlandeses e o definitivo colapso da sublevación, que a partir dese momento tivo os días contados. Como é sabido, estes levantamentos contaron desde o principio co apoio, quer directo quer indirecto, da Monarquía Hispánica dos Austrias. Non é por acaso que a batalla de Cionn tSáile comezou co desembarco das forzas comandadas polo infausto Juan del Águila (cuxa capitulación fronte aos ingleses se realizou en termos que deixaron moito descontento entre os sublevados) e Alonso de Ocampo (este último alcumado como the gallant leader nas crónicas irlandesas da altura).Obviamente, as consecuencias daquelas derrotas notáronse de maneira ben intensa e dramática nas terras irlandesas: é nesta época cando comeza a se implementar a política de colonización (plantations) por parte da Coroa inglesa en favor de terratenentes protestantes, que atinxirá o seu punto álxido a partir do reinado de Xacobe I. Mais a súa onda expansiva tamén se deixou sentir, de xeito moi peculiar, aquí en Galiza. E é que, durante toda a primeira década do século XVII, non parará de correr un intenso fluxo de exilados irlandeses entre o sur de Irlanda e os portos setentrionais do noso país. O protagonismo, neste sentido, será, máis unha vez, para a cidade da Coruña.
Evidentemente, a monarquía de Filipe III contraera unha especie de "débeda moral" con aqueles irlandeses que apoiaran os intereses españois na illa e, por tanto, non tiña máis remedio ca facilitar o seu asentamento, aínda que só fose de xeito temporal. Ora ben, por que na Galiza e por que, de maneira tan concreta, na Coruña? Os motivos puideron ser variados, algúns máis pragmáticos e outros, se cadra, máis simbólicos. Para xa, a cidade herculina era o porto peninsular máis próximo do sur da Irlanda e, ademais, tanto na Coruña coma noutras vilas do noso litoral (estamos a pensar en Baiona, localidade chave no comercio peninsular con Irlanda desde os finais do século XVI) xa existían comunidades irlandesas voltadas para a actividade comercial. De feito, na Coruña salienta a figura de Robert Comerford (ou Roberto Comoforte, na versión hispanizada do seu nome), un irlandés de Waterford (como tantos outros que recalaron no noso país) que chegou a se converter nalgo así coma o Amancio Ortega da altura e de quen teremos que falar algún día neste blogue, dada a preeminencia social que chegou a conquistar. Mais non podemos pór de lado outras razóns: o apoio do Conde de Caracena (gobernador do Reino da Galiza e principal valedor dos irlandeses na nosa terra, até ao extremo de ser alcumado por eles The Earl of the Groyne, quer dicer, "o conde da Coruña"), o rol da cidade herculina como plataforma para a política de intervención española na Irlanda, a seguranza que oferecía unha rota marítima coñecida e practicada desde había séculos e (queremos pensar) o peso específico que a antiga Brigantia debía ter no imaxinario mítico irlandés e a idea de que aqueles irlandeses non eran exilados en sentido estrito, senón máis ben xentes que regresaban á patria dos seus ancestrais e, por tanto, dalgún xeito, á súa propria patria. Non esquezamos que o mito milesiano foi moi explotado precisamente nesta altura polos exilados irlandeses, que o utilizaron como potente dispositivo retórico nas súas demandas e reivindicacións sempre que puideron.
 |
| A Coruña en 1634, segundo o cartógrafo Pedro Teixeira |
Sexa como for, a verdade é que aquel exilio (coma todos os que houbo ao longo da historia) tivo ben pouco de heroico ou épico, e moitísimo de dramático. É verdade que entre os desterrados se encontraban moitos dos grandes señores gaélicos, os mesmos que chefiaran as revoltas e que desembarcaron nos nosos portos na compaña das súas familias, séquito e vasalos. O caso máis emblemático, sen dúbida, foi o de Aodh Rua Ó Domhnaill (1572-1602). O rei de Tir Chonnail (ou Tyrconnell, en inglés) foi recebido na Coruña entre grandes honores, visitou a Torre de Hércules e a Catedral de Santiago e faleceu de alí a pouquiño tempo en Simancas, en circunstancias estrañas e cando menos sospeitosas, cando se dirixía a Valladolid para lle implorar unha nova alianza militar ao rei Filipe III. De feito, a súa figura voltou a estar de actualidade hai pouco, como podedes ver aquí.
Porén, nos barcos que recalan nos nosos portos non hai apenas magnatas, reis e condes. A bordo deles chegan tamén centos e centos de persoas (e non, non é exaxero) de todo xénero e condición. Ciaran O'Scea, nun magnífico e documentado contributo sobre este episodio histórico que podedes ler aquí, resume a situación utilizando analoxías moi esclarecedoras:
[aquela migración] só pode ser descrita como unha explosión máis parecida á das moreas de albaneses que chegaron ás costas italianas do Adriático nos anos 90, ou, en anos máis recentes, aquelas que recalan nas Canarias procedentes da África Occidental [...] O período que vai de xaneiro de 1605 a xuño de 1606 foi o máis crítico no tocante á migración irlandesa. Entre esas datas, a área entre Santiago, A Coruña e Betanzos tornouse virtualmente un acampamento de irlandeses formado por nobres, soldados, pobres e nenos.
Imaxes ben actuais que axudan a dimensionar aqueles feitos. De feito, as crónicas reflecten un auténtico desespero por chegar á Coruña: fálannos de barcos pesqueiros asaltados nos portos do sur de Irlanda e conducidos posteriormente (con maior ou menor fortuna) até ás nosas costas, ou de migrantes interceptados e deportados que tentan chegar a Galiza facéndose pasar por peregrinos, e de moitas outras situacións similares. Como dicía Amsterdam, o protagonista irlandés do filme Gangs of New York interpretado por Leonardo di Caprio, "cada día chegan barcos e máis barcos con centos e centos dos nosos". Unha frase que ben podemos aplicar ao tema que nos ocupa, e que por veces emerxe de maneira case literal na documentación da altura. Por exemplo, reparade nesta carta que envía o xa mencionado Conde de Caracena ao rei, intercedendo ante el pola sorte de Donough O'Driscoll, señor irlandés entretido na Coruña que se vía literalmente ultrapasado polas circunstancias perante a enxurrada de vasalos que chegaban sen cesar á cidade e de cuxa manutención tiña a obriga de tomar conta (o negrito é meu):
Señor. Don Dinisio o driscol señor de Castelhaven diçe que por estar sus tierras, castillo y puerto con los sus hermanos en poder del enemigo ingles, su muger y hijos y familias con las de sus hermanos y muchos vassallos an venido y vienen cada dia a la Coruña cargando todos sobre el supplicante lo qual no puede humanamente sustentar aunque le pagassen enteramente el entretenimiento de ochenta escudos que de Vuestra Magestad le hizo merced.
Do que non temos dúbidas é de que a crescente presenza destes exilados en Galiza acabou por acarretar problemas tanto na Coruña como nas outras cidades do noso país que os acolleron. Problemas principalmente económicos, como costume. E é que a Coroa destináballes un subsidio de maneira a garantir a súa manutención, sobre todo a daquelas familias aristocráticas gaélicas ancoradas aínda, en boa medida, nunha mentalidade e praxe feudais. Ora ben, este estipendio tiña de ser complementado moitas veces botando man das arcas das cámaras municipais galegas, que non tardaron en verse resentidas. E os protestos das autoridades locais, evidentemente, non se fixeron agardar, chegándose até a episodios tan extremos como o encarceramento dos rexedores de Santiago de Compostela por se teren recusado a realizar novos e dramáticos esforzos económicos nese sentido.
A situación comezou a reconducirse parcialmente a partir de 1610: algúns daqueles irlandeses conseguen regresar á illa e até recuperar as súas terras e pertenzas; outros moitos son destinados aos Tercios de Flandes, integrando batallóns de seu; os restantes (que non eran poucos) ficarán en Galiza, principalmente na Coruña, e constituirán o xerme dunha comunidade que acabará por ser absorbida pola sociedade galega. Apelidos como Mac Carthy, O'Sullivan, Burke... escoitaranse acotío polas rúas da Pescaría coruñesa e doutros lugares do país, mais acabarán por se disolver, por unhas vías ou por outras, entre os patronímicos locais. De feito, non poucos deles (como puidemos ver aquí) acabarán por entroncar con algunhas das liñaxes aristocráticas máis emblemáticas da nosa terra. Unhas décadas máis tarde, unha nova crise migratoria, de proporcións incluso maiores e máis dramáticas polo contexto e circunstancias en que se produce, fará tremer as vilas e cidades galegas, mais diso xa vos falo (ben sei que non coa extensión e pormenor que o tema requeriría) nestoutro artigo.
En fin, que temos aquí materia prima abonda para novelas, filmes, series... E xa nen digamos para traballos de divulgación histórica. Mais, evidentemente, nada pode ser utilizado como materia prima se antes non se (re)coñece e se valoriza. Máis unha vez o pecado nacional dos galegos, non si? No entanto, reconforta nen que sexa unha miguiña saber que moitas destas historias están moi vivas no imaxinario irlandés e, de facto, teñen dado lugar a obras de arte como a suite From Kinsale to La Coruña, composta polo grande Bill Whelan en 1992 e na cal artistazos como Davy Spillane, Liam O'Flynn ou Máirtín O'Connor xuntaron o seu talento ao dos galegos Milladoiro. Sen dúbida unha magnífica trilla sonora para todo o que vos contamos hoxe. E para mostra, este "The road to La Coruña".
Sem comentários:
Enviar um comentário