En 1904 apareceu nalgúns xornais galegos unha curiosa noticia: un escueto texto dunhas poucas liñas que informaba da inminente celebración dun congreso pancéltico en Caernarfon, no País de Gales. Tratábase, en efecto, do segundo congreso destas características, que tomaba o testemuño do organizado tres anos antes en Dublín (Irlanda). En torno destes eventos, e ao abrigo do auténtico rexurdimento que as nacionalidades europeas estaban a experimentar nestes anos, comezaba a se artellar unha rede de relacións culturais e políticas, unha sorte de "Celtosfera", como veu a ser denominada nalgúns ámbitos.
O curioso desa noticia é que se indicaba ademais que no tal congreso "figurarán representantes de Bretaña, País de Gales, Escocia, Irlanda y Galicia". Descoñezo se existiron uns (improbábeis) contactos previos que non chegaron a cristalizar ou se estamos perante un exemplo de wishful thinking por parte do redactor da noticia, mais non, naquel congreso de Caernarfon non participou delegación galega ningunha. Porén, o noso país non ficou á marxe desta construción dun espazo cultural pancéltico, se ben tería que agardar exactamente 20 anos para comparecer nun evento destas características. E, mesmo nesa ocasión, a presenza galega foi pouco máis ca unha anécdota, aínda que non por iso deixou de servir para crear certas complicidades e simpatías que se perpetuarían no tempo.
Cóntovos. En outubro de 1924, o xornal A Nosa Terra, órgano de expresión das Irmandades da Fala e do nacionalismo galego da altura, dá conta da celebración dun novo congreso pancéltico, desta volta en Kemper, na Bretaña. Certamente non é a única cabeceira galega a facerse eco de tal evento, mais si (por razóns evidentes que escuso comentar) a que maior atención lle presta e a que con maior entusiasmo o saúda:
Nese congreso non só se exaltan, como resulta esperábel, os vínculos intercélticos (na concepción que deles se tiña nesa época en concreto), senón que se fai unha énfase especial na reivindicación cultural, lingüística e política do país anfitrión. Por exemplo, vai ser neste congreso que a "gwenn ha du" comece a se visibilizar como a nova enseña nacional bretoa. Mais, indo ao que realmente nos interesa, no devandito artigo d'A Nosa Terra sinálase ademais que varias institucións sediadas na Coruña, como son a Real Academia Galega, o Instituto de Estudios Gallegos e (obviamente) a propia Irmandade de Fala local, adheriran ao evento. Non obstante, á hora da verdade, Galiza non chegou a enviar a súa delegación a Kemper. Atendendo á explicación que se dá no propio texto, as razóns non poderían ser máis prosaicas:
É probábel que, para alén da xustificación oferecida nestas liñas, a delicada conxuntura política do momento (ditadura de Primo de Rivera, cismas internos no galeguismo etc.), que limitaba sensibelmente a capacidade operativa do emerxente nacionalismo galego, tamén tivese bastante a ver con esa ausencia. Porén, pondo de lado estas consideracións pragmáticas e situándonos nun plano estritamente simbólico, resulta máis que interesante comprobar como nun mundo tan fechado como era aquela Celtosfera en formación, monopolizado esencialmente polos "países celtas" do ámbito anglófono, Galiza, por motivos diversos, gozaba xa dun grao de (re)coñecemento importante abondo como para ser tida en conta nun xuntoiro pancéltico. Para o galeguismo, que vía no celtismo non só unha retórica identitaria senón tamén unha posíbel vía de proxección e visibilidade exterior do país, iso non podía verse senón como un (pequeno) éxito. Por fin, dalgún xeito, conseguían "estar aí".
Dalí a uns días, A Nosa Terra publicaría o telegrama co que Pierre Mocaër (1887-1961), cadro destacado do nacionalismo bretón na altura, respondeu as mensaxes enviadas polos galeguistas ao evento, expresando a alegría que sentía ao ter sido a Bretaña o escenario do debut galego nun evento de fraternidade intercéltica como foi o celebrado en Kemper:
É a primeira vez -di- que os nosos queridos irmans (sic) galegos tiveron participación oficialmente nun Congreso pancéltico e estóu verdadeiramente encantado de que a miña Patria fose o lugar onde se atoparon, inda que sexa de lonxe, os corazóns das nosas nazóns célticas. Todos os congresistas, tamén os da Gran Bretaña e Irlanda, como os bretons (sic), escoitaron con entusiasmo a letura do seu cordial saúdo. Agardamos todos que os vínculos tan felismente estabrecidos entre os fillos da mesma groriosa familia subsistirán sempre e serán froituosos para a defensa dos nosos comuns ideás e intereses.
Todo aquilo foi recollido posteriormente nas actas e crónicas do congreso, recompiladas nun monumental volume intitulado Les Celtes á Quimper, ao que podedes acceder aquí. Nel, a Real Academia Galega figura na lista de membros de honor e benefactores do evento, recolléndose ademais un dato interesante: na sesión de clausura propúxose Burdeos como futura sede dun novo congreso pancéltico, alegando que a capital aquitana contaba "[c]unha auténtica colonia de galegos e bretóns". Dato curioso, sen dúbida.
E é que, cando n'A Nosa Terra se fala deste momento como o inicio dun "intertroque cultural" (que fermoso hiperenxebrismo, a propósito) entre Galiza e Bretaña, o entusiasmo contido en tal afirmación non oculta o que será a realidade dos anos seguintes. Por pórvos simplemente dous exemplos, é nestas datas que Vicente Risco inicia a súa interesantísima relación epistolar co bardo bretón Jaffrenou, e, como sabedes, Castelao e Bouza Brey non tardarían moito en realizar as súas respectivas viaxes por terras armoricanas, das cales xurdiron tanto a coñecidísima monografía As cruces de pedra da Bretaña do autor rianxeiro como a menos coñecida (mais non por iso menos significativa) composición "A un mozo galego dende Cornualla" do poeta de Ponteareas:
De todos os xeitos, e desmentindo certos prexuízos particularmente resistentes incluso na actualidade, cómpre engadir que ese fascinio (embora obviamente circunscrito ás elites) non foi unidireccional. Para alén da cortesía exixida polo protocolo, algunha sinceridade había certamente naquelas palabras coas que Pierre Mocaër lisonxeara os ouvidos dos seus parceiros galegos en 1924. Non o digo á toa. O propio Mocaër actuaría nas décadas seguintes como unha especie de embaixador oficioso de Galiza na Bretaña, publicando artigos sobre o noso país na imprensa francesa en xeral e bretoa en particular. Reparade, por exemplo, na complicidade que denotan estas palabras extraídas dunha colaboración na prestixiosa revista Ar Soner en 1954 (a tradución para galego apareceu nas páxinas do xornal bonaerense Adiante nese mesmo ano):
A Galiza é rica en cruces céltigas, máis que nós, a decir verdade [...] Vése, pois, por este breve resume que a Galiza é unha outra Bretaña na cal nosoutros devemos de nos sentir na nosa casa, como eles tamén poden sentírense na sua estando na Bretaña.
De feito, nese mesmo ano de 1954, Mocaër actuou como anfitrión do coro coruñés Cántigas d'a Terra na súa mítica viaxe a Brest en 1954, da cal xa vos teño falado aquí. A propósito, agarimo que lle sería correspondido un ano máis tarde durante a súa breve estadía na Coruña, tal e como informaron os xornais da cidade:
A de Kemper non sería, certamente, a derradeira experiencia galega neste circuíto intercéltico que se estaba a constituír, e que experimentaría unha importante reformulación após a Segunda Guerra Mundial. Aínda habería outras, máis discretas e silenciosas, con anterioridade ao boom que este tipo de eventos viviría a partir da década de 70 do século pasado. Mais delas, se vos parece, xa falaremos noutra ocasión.
Sem comentários:
Enviar um comentário