OS BURKE, OS O'KELLY E A "CASA DA SEÑORITA"

Brasón na fachada da "Casa da Señorita" / Fotografía: Beira Atlántica

 

Se algún día paseardes polo centro de Outeiro de Rei (ben pertiño da cidade de Lugo), talvez reparedes na Casa Forte ou "Casa da Señorita", o pazo que se ergue coma unha besta ferida e melancólica ao pé da igrexa de San Xoán, só a uns centos de metros do antigo Camiño Real que hoxe chamamos Nacional VI. Malia o estado deplorábel en que se encontra o predio, aínda dá para admirarmos o brasón que coroa unha das súas portas principais, coas armas dos Aguiar, os Montenegro ou os Gaioso ben á vista. E pouco máis. O resto é cemento, táboas, andaimes e ruínas. O desleixo habitual. Mais o que poucos saben é que, dentro daquelas paredes noutrora soberbias, houbo irlandeses. E irlandeses de estirpe rexia, aliás.

Explícome. Durante o éxodo que numerosos nobres irlandeses protagonizaron entre os séculos XVI e XVII ao Reino de Galiza (do cal xa temos falado aquí e mais aquí, por exemplo), encontrábanse os Burke ou Burk, unha liñaxe de avoengo anglo-normando (Old English, segundo a terminoloxía habitual na época), chegada de Normandía a Irlanda no século XII. En orixe eran os Burgh, mais o apelido foi adaptado ao irlandés como De Búrca e posteriormente latinizado baixo formas como Burgo e De Burgo (apelidos, a propósito, ben presentes hoxe en día en concellos moi concretos da metade setentrional da provincia de Lugo, aínda que supoño que pouco ou nada terá a ver co que despois vos contarei). Como curiosidade, o libro xenealóxico da familia, elaborado no século XVI, é unha auténtica e estraña xoia, por ilustracións coma esta que vedes aquí.

Tamén andaban por acó os O'Kelly, ou, en gaélico (que sempre presta máis), os Ó Ceallaigh. Descendentes dos antigos reis de Uí Mháine, un histórico territorio situado na provincia de Connacht, non só eran perfectamente conscientes deste feito senón que se orgullaban moito del. Esta liñaxe Old Irish (nativa gaélica) entroncou cos Old English Burke na vila de Ribadeo, que na altura era o principal porto da Galiza cantábrica e onde os Burke se atopaban sediados. Un século máis tarde, xa nos mediados do século XVIII, unha descendente directa daquelas dúas familias, Águeda de Burke e O'Kelly, neta de Don Luís de Burk, casou co herdeiro da Casa Forte de Outeiro de Rei e instalouse nela, como nos conta Abel Expósito nun seu contributo sobre este tema. E foi así como as estirpes daquela vella Irlanda agonizante deixaron a súa pegada, hoxe case imperceptíbel, entre os muros da malfadada "Casa da Señorita". 

Importa dicir que os irlandeses que chegaron a Galiza nos comezos do século XVII non demoraron moito a esquecer a súa lingua nativa, nun proceso de aculturación que acabou por ser rápido e intenso. Ciaran O'Scea, nun traballo imperdíbel que xa temos mencionado neste blogue, dá conta de varios casos ben ilustrativos nesta liña, mais tamén das resistencias por parte de algúns exilados, como o centenario Dermicio Cam O'Sullivan, que requiriu cando menos en dúas ocasións o regreso do seu fillo de Madrid á "pequena Irlanda" da Coruña, xa que o rapaz estaba a esquecer o irlandés na corte. Casos coma este, que demostran un esforzo consciente por reter a memoria das raíces, quizais nos autoricen a fantasear un pouco con que, talvez, á calor das grandes toradas de carballo que estalaban no centro da granítica lareira, a señora Águeda relembraba para os seus convidados retallos de vellas historias. Quizais de batallas míticas na vella patria, ou de cidades asolagadas nalgunha chaira neboenta, ou até de reis coroados sobre penedos que falaban e berraban e foran levados a Irlanda por príncipes galigrecos... Quizais aquilo acabase por traer ao maxín dos seus interlocutores, chegados dos pazos do redor, relatos idénticos que tiñan escoitado dos labios dos seus rendeiros, ou se cadra dos seus propios pais e avós, ou por acaso lidos nas páxinas dalgún cronicón barroco. E así, devagar, mentres o tostado (a gozosa perdición da raza fidalga) ía rebendo nas botellas, ían tecéndose tamén secretos fíos dunha memoria común.  

Terá sido así? Como diría Álvaro Cunqueiro, "e logo por que non?"

La lecture de Molière (Jean François de Troy, ca. 1730)