Aquela tranquila mañá da primavera de 1570 aportaba ás augas de Viveiro o navío "Trinity", procedente do porto irlandés de Waterford. O seu capitán non era un calquera: tratábase do célebre recusant Thomas Stukley, cabaleiro inglés armado en aventureiro e algo pirata, de quen se rumoreaba ser fillo bastardo do mesmísimo Henrique VIII. Mais Stukley non viña precisamente de turismo, senón que traía un plan. Un plan ambicioso e quizais temerario en moitos sentidos, mais tamén moi acorde coa época convulsa e o escenario concreto en que lle cadrara vivir: católico de xema, como dixemos, Sutkley pretendía convencer o rei Filipe II de que respaldase o seu proxecto de invadir Inglaterra, realizar o ideal pouco menos que cabaleiresco de libertar a María Estuardo (a malfadada raíña dos escoceses, presa pola súa curmá Sabela Tudor) e restituíla no trono da súa terra natal, que lexitimamente lle correspondía.
A estadía en Viveiro, porén, prolongouse por máis semanas das que Stukley e a súa tripulación desexarían. O historiador David Mathew (1902-1975) cóntanos que, entre os seus escasos pasatempos, contábanse "algunha escapada á feira de cabalos de Ortigueira e á solitaria montaña", sabe Deus con que intencións. Sexa como for, e após comprobaren en primeira man o escaso interese do monarca polo seu proxecto, Stukley e a súa tripulación levantaron áncoras e abandonaron a nebulosa pracidez do Cantábrico para pór rumbo á mesmísima Roma. Despidámonos deles, pois xa non voltarían a pisar Galiza e, sinceramente, visto o visto, non creo que chegasen a ter moitas saudades dela.
Foi na cidade pontificia que Stukley se enrolou na armada que participaría, con indiscutíbel e ecoante éxito, na tan soada batalla de Lepanto. E alí, entre canonazo e canonazo, o aventureiro impenitente resolveu alterar o seu plan inicial: deixaría de lado Inglaterra e focaríase nun novo albo, non menos ambicioso certamente, como era a oprimida e desventurada Irlanda. Cómpre dicir que tamén isto encaixaba coma unha luva nas preocupacións e obsesións políticas da altura: estamos nun momento en que moitos líderes irlandeses, quer políticos quer relixiosos, percorrían os salóns e centros de poder da Europa católica á procura de apoio para as continuas (e, a miúdo, pobremente organizadas) revoltas contra a Coroa inglesa, que teimaba en consolidar de vez o seu control directo sobre a illa e os señores que a gobernaban. A cuestión relixiosa aínda non era para os irlandeses un casus belli como tal, mais si, sen dúbida, un argumento de peso que estaban dispostos a invocar en auxilio dos seus intereses.
Un deses aristócratas irlandeses era James Fitzmaurice Fitzgerald, de rancio e contrastado avoengo anglo-normando (Old English, por outras palabras), señor de Deasmhumhain (Desmond, na versión anglizada do topónimo que aglutina todo o sur da provincia histórica de Mumu / Munster) e coñecido polos ingleses como "o Arquitraidor", alcume máis que suficiente para espertar automaticamente as simpatías deste que escrebe. Fitzmaurice non era en absoluto un descoñecido no norte da Península Ibérica, que percorrera en numerosas ocasións durante o seu exilio continental, e, cando lle falaron daquel ousado Thomas Stukley, ardeu en desexos de coñecelo e de xuntar as súas aspiracións ás del. De feito, entre os dous conseguiron persuadir das bondades do seu plan de invasión de Irlanda á mesmísima Santa Sé, que lles financiou a construción dun barco para transportar un total de 600 homes ás costas do sur de Irlanda. O continxente militar non era, en termos numéricos, nada do outro mundo, mais Stukley e Fitzmaurice tiñan unha confianza cega en que, unha vez desembarcados na illa, non habían tardar en xuntarse a eles centos e centos de rebeldes católicos irlandeses. Na súa cabeza soaba espectacular, certamente...
Na viaxe, porén, decidiron realizar unha paraxe técnica en Lisboa. Desde alí, Fitzmaurice dirixiuse a Franza, para visitar a muller que aló deixara, e Stukley combinou con el para recollelo ao seu regreso na Coruña e emprenderen desde alí o tramo final da súa aventura. Mágoa que, entretanto, ao inglés se lle presentase diante dos fociños un plan irresistíbel que o seu carácter e temperamento mal podían rexeitar: o rei Sebastião de Portugal andaba a preparar a invasión de Marrocos e Stukley, que tiña un par de ocos libres na axenda, non dubidou en enrolarse na crew do Rei Desexado. Nunca tal fixera. Porque, como ben podedes supor, o desgrazado Stukley e boa parte dos seus mercenarios perderon a vida na infausta batalla de Alcácer Quibir, que sepultou de vez a idea case alucinóxena do Quinto Império e fixo nacer o poderoso mito sebastianista. Cando Fitzmaurice regresou a Lisboa e se reencontrou cos escasos superviventes do desastre, apostamos a cabeza a que baixou os santos todos do ceo un por un (e ninguén podería culpalo por iso, abofé).
Mesmo así, Fitzmaurice non estaba disposto a dar por perdida a súa nobre empresa. E de alí a uns meses encontrámolo nin máis nin menos que en Ferrol, tentando reorganizar (agora xa co patrocinio non só da Santa Sé, senón tamén da Coroa hispánica) a expedición á súa illa natal e reunindo para iso un pequeno exército de italianos, exilados ingleses e irlandeses e voluntarios galegos. O que poderiamos chamar (e entendédeo como quixerdes) "unha boa tropa", xaora. A título de curiosidade, entre aqueles galegos encontramos o eumés Gómez Freire de Andrade, quen trabou amizade co propio Fitzmaurice e participou nos acontecementos que a seguir vos narrarei. Tras eles, e xa de volta san e salvo en Galiza, colaboraría como intérprete na delación e interrogatorio de varios espías irlandeses a soldo da Coroa inglesa infiltrados nas comunidades hibérnicas exiladas no noso país. Gañaría aínda destaque na defensa da Coruña durante o ataque de Francis Drake e a súa contraarmada. Con tales credenciais, non admira que a comunidade irlandesa desa cidade, a quen o unían lazos de amizade e mutua admiración, recomendasen publicamente ao rei Filipe II que, caso o monarca quixese levar a cabo calquera empresa de envergadura en Irlanda, ninguén mellor ca Freire de Andrade para a realizar.
Voltando ao tema que nos ocupa, a conxuntura política dilatou a partida dos expedicionarios asentados en Ferrol, que, a falta de pasatempos mellores, optaron por realizar pequenos actos de pillaxe e pirataría polas nosas costas. Cando o demo non ten que facer... Fitzmaurice, entretanto, exercendo máis como saudoso bretón que como impulsivo irlandés, agardaba. O xa mencionado David Mathew, nun texto que ten máis de evocación erudita que de ensaio historiográfico, descrebe aquel ínterin con grande beleza. Atendede, porque por veces é case como estar a ler Otero Pedrayo:
Diante del, na baía da Coruña, tras os tellados da Pescaría, podía ver os mastros dun novo barco de cuxa compra tiña certeza. Moitas veces se tiña axeonllado perante os altares das igrexas do porto: Nosa Señora das Angustias, en Ferrol, e a igrexa parroquial de Ribadeo, gastada polo tempo, cos seus barquiños pendurados nas capelas, como oferenda dos mariñeiros gratos coa Nosa Señora do Mar. E cando ía á misa na Coruña, parecíalle que o seu país non ficaba así tan lonxe. A arruinada Torre de Hércules, no promontorio, alén da cidade, constituía o derradeiro elo coa terra de Irlanda, en fronte da cal se encontraba; porque, sen dúbida ningunha, fora erguida aquela torre polo bon rei Breogán, e el escoitara moitas historias sobre ela, sentado ao pé do lume, mentres os bardos se entretiñan con nobres temas.
A expedición, en fin, partiu dos peiraos de Ferrol no verán de 1579. Tomaron terra en Dingle, lugar emblemático onde os houber (tanto pola súa igrexa dedicada ao Apóstolo Santiago como por ser o lugar onde se rubricara, décadas antes, o tratado mediante o cal os habitantes do suroeste de Irlanda pasaban a ser súbditos da Monarquía Hispánica), e foi alí, nada máis pisar de novo as areas da súa patria, cando o noso protagonista tivo que lidar coa primeira gran decepción: só uns poucos (moi poucos, de feito) paisanos seus decidiran unirse á súa campaña de libertación; pola contra, eran máis (moitos máis!) os que engrosaban as tropas isabelinas que o atacaron sen clemencia até destrozar o seu pequeno exército de mercenarios. Si, a historia (e a historia irlandesa deste período, en particular) échevos con moita frecuencia así de complexa e contraintuitiva...
O caso é que os escasos superviventes da matanza (entre eles, o propio Fitzmaurice) deron fuxido cara ás terras montesías do interior, para tentaren unha desesperada guerra de guerrillas moi ao gusto, por certo, da tradición militar irlandesa. E, secomasí, o nobre señor de Deasmhumhain tiña as horas contadas. Na secuencia dunha escaramuza con tropas leais á Coroa inglesa, Fitzmaurice recebeu ferimentos mortais. Os inimigos apoderáronse do seu corpo e, nun exercicio exemplarizante habitual neste tempo e lugar en concreto, non hesitaron en expoñelo enforcado por varios días, para despois rebentalo con disparos de mosquete. Un axustizamento á altura do sobrenome que os ingleses lle puxeran, se lembrades...
Ora ben, esta historia, como todas as que paga a pena escoitar, conta aínda cun epílogo. Se cadra máis coñecido que a propia trama principal, por causa, moi seguramente, do seu tráxico e violento desfecho, que reverberou durante décadas no imaxinario colectivo europeo.
Quixo o destino que, mentres o señor de Deasmhumhain lidaba co inesperado colapso da súa invasión, unha expedición de auxilio estivese xa a camiño de Irlanda, nunha derradeira e desesperada tentativa de "salvar o día", como se adoita dicir nos filmes americanos. Á fronte daquela pequena frota encontrábase o biscaíño Juan Martínez de Recalde (1540-1588), comandante naval do Golfo de Biscaia, a quen acompañaban voluntarios montañeses, vascos e italianos. Após a paraxe ritual na Coruña (cidade onde Recalde falecería uns anos máis tarde, de feito), chegaron a Irlanda, desembarcaron na baía de Smerwick e acantonáronse na fortaleza de Dún an Oír (un topónimo que me presta especialmente porque significa, palabra por palabra, "Castro d'Ouro"...).
No entanto, a fortuna tampouco lle ía sorrir a esta expedición de socorro. Sitiados polos ingleses, divididos na tomada de decisións e adoecendo dunha gritante inexperiencia perante circunstancias como aquelas que tiñan que enfrontar, os homes de Recalde acabaron por desistir e rendéronse aos seus sitiadores. Entre eles non se encontraba outro que o mesmísimo Walter Raleigh (1552-1618), o favorito da raíña Sabela, que tantos minutos de metraxe adoita ocupar en practicamente calquera filme que se debruce sobre a vida, obra e milagres da Raíña Virxe. Mais toda a cortesía, refinamento e veneración que Raleigh despregaba perante a súa idolatrada soberana converteuse nun odio irracional cando viu diante del aquela caterva patética de católicos derrotados. E, malia térense rendido e deposto as armas, fíxoos degolar. A todos. Un acto selvaxe que como tal foi pregoado e afeado por toda Europa. Aínda hoxe, existe en Smerwick un monumento que conxelou no tempo aquel acontecemento, preámbulo (en moitos sentidos) das atrocidades que Irlanda padecería nos séculos que estaban por vir.
 |
| Monumento conmemorativo do masacre de Smerwick |
Aínda ben que Raleigh, anos despois e xa baixo o reinado de Xacobe I, acabaría por pagar os seus crimes, ou polo menos algúns deles. Algo que foi posíbel grazas á eficaz acción e curiosa obstinación dun paisano noso que non precisa de presentación: Diego Sarmiento de Acuña, o Conde de Gondomar, embaixador da Monarquía Hispánica na corte inglesa. Foi el quen conseguiu levar a Raleigh ao patíbulo, non exactamente como castigo polo masacre de Smerwick senón por outras atrocidades e conspiracións levadas a cabo polo reo en terras americanas. Mais, sexa como for, ben está o que ben acaba.
A todo isto, Galiza, a pesar de xogar un papel bastante colateral en toda esta epopea atlántica de sangue e soños frustrados, acabaría por se converter no bode expiatorio, é dicir, o territorio no cal se cebaron as represalias inglesas en resposta á fracasada invasión de Irlanda. Unha inercia que os habitantes das nosas costas padecerían con moita maior frecuencia da que desexarían, xaora, ao longo das décadas e séculos seguintes. Aínda tras o Pequeno Alzamento Xacobita de 1719, no que participou o Regimiento Galicia comandado polo vilalbés Nicolás Castro Bolaño, Vigo e as vilas da súa contorna foron obxecto dun bombardeo de castigo que sería moi celebrado en libelos satíricos como o famoso A consolatory epistle to the Jacks [xacobitas] of Great Britain.
Sem comentários:
Enviar um comentário