Xa temos falado aquí do éxodo que, nos comezos do século XVII e moi especialmente após a batalla de Kinsale, protagonizaron milleiros de católicos irlandeses con destino aos territorios setentrionais da Península Ibérica en xeral, e ao Reino de Galiza en particular. No que aínda non tiveramos tempo de afondar é nunha das consecuencias máis esperábeis e non por iso menos tristes que ese fenómeno produciu no imaxinario social da altura. E é que, cando esa afluencia continua de desterrados puxo seriamente a proba a capacidade das institucións para xestionaren e absorberen debidamente unha enxurrada humana de tales dimensións, non demoraron a aparecer certos fenómenos e actitudes que non poden deixar de nos resultar familiares... e rabiosamente actuais, de feito.
Sabemos que aquí chegaron nobres gaélicos de alta alcurnia e sonoros patronímicos, herdeiros de liñaxes que, segundo as lendas, arrincaban desde as mesmísimas xentes de Míl Spáine: os Ó Suileabháin, os Ó Dómhnaill, os Mac Cartaigh... Mais canda eles viñeron tamén (e sobre todo) xentes do común, expulsas dun país incendiado e moitas veces sen capacidade para subsistiren fóra das redes de protección que os seus señores lles puidesen eventualmente proporcionar (algo que non sempre era posíbel...). Por iso, cando o historiador Ciaran O’Scea fala de auténticos campos de refuxiados á beira do colapso no triángulo Betanzos-A Coruña-Santiago, e compara o fenómeno coas crises migratorias que abren os telexornais día após día, certamente non está a exaxerar. En absoluto.
Xerouse, por tanto, un terreo fértil para os tópicos e estereotipos denigrantes, non moi diferentes daqueles que, na mesma altura, padecían decote os migrantes galegos nas grandes cidades da Coroa de Castela, e que inzaron tal que a mala herba na literatura culta e popular, como moi ben estudou Alexandre Peres Vigo. Ao igual que lles aconteceu a aqueles paisanos nosos, a aqueles irlandeses pobres (ou empobrecidos), por moi católicos que fosen e por moito que o revivido mito milesiano os lexitimase na práctica como coterráneos, fóronlles atribuídos os defectos esperábeis: preguiceiros, disruptivos, alcólicos... e todo un repertorio de epítetos descalificativos que parecían antecipar a tradición, un pouco posterior, do paddywhackery do que tantas obras literarias e propagandísticas se nutrirían nas décadas e séculos seguintes. As mulleres irlandesas? Promiscuas e inclinadas á prostitución. Así se explican estes versos de Francisco de Quevedo, que nunca deixaba pasar unha boa oportunidade de escarnecer a unha minoría desfavorecida:
Y, si por cuerdo y guardoso,
no tuvieres quien te quiera,
bien hechas, y mal vestidas,
hallarás mil irlandesas.
A propósito, sabedes como continúa o poema? Pois sumándolle á hibernofobia unha mostra da galaicofobia habitual do autor:
Con un cuarto de turrón
y con agua y con gragea,
goza barata un Príamo
qualquiera Tisbe gallega.
Ora ben, importa notar que estes tropos literarios, explotados até o fastío, non eran máis que as terminais dun estado de opinión que impregnaba incluso as altas esferas. Ollade, por exemplo, o que escribía o médico Cristóbal Pérez de Herrera (1558-1620) ao monarca Filipe III:
[H]an venido a estos reinos gran número de gente perdida irlandesa, que no quieren trabajar los hombres y mujeres, que son como una nueva raza y generación de Gitanos, y que tanto daño causan a esta República.
Para alén destas representacións da comunidade irlandesa, resultaba patente a existencia dun serio problema migratorio, mais o catálogo de solucións dispoñibeis non era moito máis variado nin orixinal có que podemos ver hoxe nos medios de comunicación e redes sociais. De feito, mesmo se propuxo unha de triste actualidade: a deportación masiva. Neses termos se expresaba, por exemplo, Juan de Idiáquez (1540-1614), conselleiro de estado de Filipe III, traslucindo máis impotencia que outra cousa perante o curso dos acontecementos:
Los bolveria a embarcar para sus tierras, dandoles lo necesario para el viage, y alguna cosa alla al desembarcadero, encargandoles que desengañen a los que estan alla, que no tienen para que venir aca porque si no se ataja la corriente, todos se vernan aca, y siendo tantos no se le podra dar recaudo y lo pasaran peor que alla.
Coido que non fará falta especificar que tal medida estaba pensada para os “irlandeses inútiles”, é dicir, anciáns, crianzas e, en xeral, persoas que non puidesen servir no exército. Os nobres exilados, pola contra, ficaban exentos e a salvo da repatriación forzosa, e de feito non poucos deles foron quen de homologar os títulos nobiliares que ostentaban en Irlanda, integrándose con todas as consecuencias na sociedade aristocrática hispánica. Un matiz este que, retomando os paralelismos galaicos, non deixa de me lembrar aqueloutros infames versos de Lope de Vega nos cales tachaba os galegos de “gente non sancta”, para a seguir puntualizar que se refería “al vulgo, ya que la nobleza es de lo mejor de España”. Difícil dicir máis con menos. Difícil deixar máis claro (e seguramente de maneira menos consciente e propositada) que a xenofobia non é máis ca unha versión requintada e ornamentada dunha pauperofobia moito máis crúa e primaria.
Sabedes o simpático do asunto? Que tal proposta de deportación (que non chegou a se implementar, entre outras cousas por certos escrúpulos morais e relixiosos) contaba coa aquiescencia dos principais líderes irlandeses exilados, que non vían mal a medida por afectar, no fin das contas, “a gente pobre” (sic).
Co paso do tempo, como xa temos comentado noutros artigos, fóronse activando válvulas de escape que permitiron aliviar a presión migratoria e reestabilizar minimamente a situación. Aínda que unha nova crise destas características tería lugar só unhas décadas máis tarde, durante a conquista cromwelliana de Irlanda, e golpearía de novo de xeito moi directo as estruturas do Reino de Galiza. Nun momento, ademais, de especial tensión política e acuciante precariedade económica dentro da xa decadente Monarquía Hispánica. Mais diso, se vos parece, habemos falar máis e con maior detalle noutra ocasión.
Sem comentários:
Enviar um comentário