A COROACIÓN DRUÍDICA DE FUCO DE TABEAIO

De entre os elementos que configuraron o imaxinario pancéltico do séc. XIX, os druídas ocuparon un lugar preeminente. Uns druídas, é verdade, "daquela maneira", (re)inventados con parámetros netamente románticos que, en boa medida, se manteñen na visión que deles temos hoxe na cultura popular. Por toda a antiga Europa céltica proliferan cosplays druídicos, que nalgún caso trascenderon o puramente performativo para se tornaren en expresión ritual de novos cultos alegadamente entroncados coa vella relixión céltica (velaí o Gorsedd, do cal xa temos falado nalgunha ocasión). Agora ben, houbo algo diso na Galiza da altura? Algo houbo, e vóuvolo contar.

Agosto de 1903. Un grupo de galeguistas, vinculados á coruñesa Cova Céltica, visitan o castro de Cañás, en Carral. Entre eles, Francisco Tettamancy (1854-1921), que tivo nesa antiga acrópole unha das súas principais fontes de inspiración. Cómpre dicir que Tettamancy (quen a miúdo asinaba as súas colaboracións na imprensa co pseudónimo Fuco de Tabeayo) foi talvez quen asumiu con maior entusiasmo o labor de (re)invención dun pasado mítico na liña de Eduardo Pondal, en feliz sintonía co paradigma celtista consolidado polo seu mentor, Manuel Murguía. Vese ben nesta caricatura de 1905, evidentemente satírica mais moi ilustrativa ao respecto, na cal o noso autor porta a fouce druídica de mans dadas co viúvo de Rosalía:

Pois ben, estando no castro, o grupo comeza a ouvir unha estraña música que se vai achegando a eles desde o fondo do val. Nese momento, Pepe Carré (por sinal fillo máis novo de Eugenio Carré Aldao e sobriño e afillado do propio Tettamancy) pronuncia unha invocación:

S'inda vaga de Boicentril a sombra

pol-o castro dos Celtas consagrado,

¡veña o vello druida á lle dar premio

ao inspirado cantor do Castro amado!

A invocación, como vemos, vai dirixida a Boicentril. Boicentril, na verdade, é un topónimo, máis en concreto un outro nome dado ao propio castro de Cañás. Mais Tettamancy, talvez pola indiscutíbel sonoridade do nome, usouno (ao máis puro estilo pondaliano) para bautizar o druída que protagoniza algúns dos seus textos poéticos de temática celta. Entre eles, precisamente, a semi-esquecida Boicentril. O celtismo e druidismo gallegos. A epopeya irlandesa (1912), que podedes ler aquí. Unha obra na cal, dito sexa de pasaxe, encontramos as que talvez sexan as primeiras traducións para o noso idioma de fragmentos de textos dos ciclos mitolóxicos irlandeses.

Mais voltemos ao castro de Cañás. De súpeto, da floresta emerxe un ancián, rexo e varudo, con todos os atributos que a iconografía druídica exixía: longas guedellas brancas, frondosa barba da mesma cor, túnica de liño, a fouce nunha man e unha coroa de hedra na outra. Obviamente, é Boicentril en persoa quen acaba de facer acto de presenza. Atrás del, unha comparsa de druídas e druidesas completan a céltica compaña que se dirixe a un (supoño e quero pensar) perplexo Tettamancy. Boicentril fálalle, louvando os seus esforzos por revivir os gloriosos tempos idos, e garantíndolle que a súa empresa xamais será esquecida. Acto seguido, cínxelle a coroa de hedra mentres os seus acompañantes reparten entre os presentes as proverbiais follas de visgo, que non podían faltar nunha xuntanza druídica destas características. Por último, Boicentril leva da man a Tettamancy ao centro dun círculo e bailan en redor del unha "danza sagrada" (sic) tras a cal, envoltos na mesma música que momentos antes anunciara a súa entrée, desaparecen como pantasmas no medio do mato.

Gravado da Histoire pittoresque des religions (F.-T. Bègue Clavel, 1844)

Como vemos, o evento non difire dunha daquelas coroacións poéticas tan do gusto das elites culturais decimonónicas, mais revestida de toda a parafernalia druídica máis canónica. A descrición pormenorizada daquela performance aparece no epílogo d'O castro de Cañás, que o propio Tettamancy publica nese ano de 1903 (e podedes ler aquí). Tamén apareceu un resumo en castelán nas páxinas do semanario rexionalista Revista Gallega, co elocuente aínda que nada orixinal título de "Fiesta céltica".

Claro que non todo foron homenaxes e agasallos para o noso Fuco de Tabeaio. O respecto que provocaba Tettamancy entre os seus acólitos e correlixionarios tiña, como inevitábel reverso, a crítica e mesmo sátira que recibía por parte dos máis escépticos co celtismo. Certamente, a celtofobia é tan vella como a propia celtomanía, e de feito até podemos dicir que nacen á par. Desde os posicionamentos celtoescépticos non foi infrecuente caricaturizar o celtismo de raíz pondaliana como un construto puramente intelectual, elitista e alleo á suposta "autenticidade" da cultura popular (que, obviamente, era a rural). Isto, por veces, plasmouse en manifestacións literarias certamente curiosas, como a breve regueifa (pode chamarse así) publicada en outubro de 1905 nas páxinas da revista Coruña Moderna entre un tal Minguiños (descoñezo quen se encontraba por tras de tal pseudónimo) e, como non, Fuco de Tabeaio. É Minguiños quen arrebola a primeira pedra co poema "Non son bardo", que lle dedica expresamente ao seu contrincante.

Nuns versos satíricos, mais que certamente non transmiten unha animadversión ou antipatía persoal, Minguiños realiza un percurso polos lugares comúns do costumismo: fiadas, contos, merendas... E conclúe que en nada diso observa nin o máis mínimo indicio das andrómenas bárdicas:

Sabe vosté, Fuquiño,

ó que vexo á diario nesta terra?

[V]exo prados e soutos e toxales,

vexo montes e vales, vexo eiras

e xuro que pra dous ou tres amigos

con bô Riveiro e con mellor merenda,

calquera parte é boa

anque sea no canto d'unha tella;

e o demais... sonlle contos

que eses bardos inventan.

Pra eles os queixumes,

para min o Riveiro co'a merenda.

A  réplica chega no seguinte número. Tettamancy, certamente, non destacaba por ser un gran versificador, mais fai o que pode para defender a súa postura. E o corolario do poema non podía ser outro: non todo van ser enchedolas nesta vida, e o idealismo dos bardos e os druídas pondalianos tamén ten dereito a existir e unha función que realizar:

Non disprecio o Riveiro, caro Mingos,

e abonado tamén son as merendas,

pois puritano n'ei de ser tampouco

porque á ninguen un doce lle amarguexa.

Más verbo d'eso, acollerei solícito

os consellos que os bardos recomendan,

que son seres que Dios botou ao mundo,

que non són homes trocados en bestas

Unha boa mostra de que incluso estes temas, tradicionalmente tan espiñentos na cultura galega, poden ser levados con retranca e certa xovialidade. Porque debates hai máis ao xeito para expulsar a bile, abofé. E porque, ben pensado, tanto o irreverente Minguiños como o bárdico Fuco non deixaban de ter cadansúa parte de razón no que dicían, non credes?