BAAL E O CANTEIRO: UNHA ANÉCDOTA ARQUEOLÓXICA

O deus Baal Hammon (séc. I dne) / Fonte: Wikimedia Commons

Hoxe apetéceme contarvos unha historia que envolve deuses solares fenicios, voluntariosa e crédula arqueoloxía decimonónica e pedras reviradas (nos dous sentidos da palabra). Unha historia que ben podería ter como escenario os montes galegos, mais que na verdade decorreu en terras do condado de Cill Chennaigh / Kilkenny, en Irlanda.

En 1801, nas páxinas de Statistical observations relative to the County Kilkenny, o político e topógrafo William Tighe (1794-1878) daba conta dun achado que só podía ser cualificado como excepcional. No outeiro de Tory Hill, ou de Sleigh Grian en irlandés, encontrara unha rocha colocada enriba doutras dúas, a xeito de altar, na cal se podía ler sen excesiva dificultade unha inscrición en caracteres latinos: BELI DIUOSE. Forzando un chisco a lectura e engadindo uns gramos de wishful thinking, a interpretación resultoulle tan insólita como evidente: velaí estaba, sen dúbida, unha referencia ao deus púnico Bel Dionisio. A Baal, nin máis nin menos!

Por se isto fose pouco, o autor notou que o suposto altar se encontraba orientado cara ao oeste, o cal condicía á perfección co nome autóctono do outeiro, xa que Sleigh Grian podía ser traducido literalmente como "Outeiro do Sol". Poucos lugares máis axeitados, por tanto, para erguerlle e consagrarlle un monumento a un todopoderoso deus celeste dos antigos fenicios.

A nova, como non podía ser doutra maneira, correu como a pólvora e encontrou un terreo particularmente propicio no ambiente intelectual irlandés da altura. Porque, desde os finais do século anterior, certos autores e escolas historiográficas incorporaran os fenicios á nónima de devanceiros ilustres dos irlandeses.O enfoque podía variar, e con diferentes graos de extravagancia en función do autor, o seu rigor e as súas filias: desde asumir unha presenza civilizatoria destes antigos comerciantes na illa até consideralos, de feito, os seus primeiros poboadores ou mesmo recuar a orixe do propio idioma irlandés á lingua fenicia. Velaí obras como Phoenician Ireland (1833), de Joaquín Lorenzo Villanueva (crego liberal valenciano exilado en Irlanda) ou, xa ultrapasando os límites do delirio pseudo-historiográfico, a alucinóxena Chronicles of Eri (1822) de Roger O'Connor , da cal temos falado aquí polo moito que nela aparece referida Galiza.

Por tras deste discurso, dun xeito ou doutro, conscientemente ou non, non deixaba de latexar un programa ideolóxico nacionalista, pois identificarse coa brillante civilización fenicia e cartaxinense constituía unha maneira de contrapor Irlanda a unha Inglaterra asociada, nese mesmo paradigma, coa voraz Roma imperial. De feito, o poeta Thomas Davis (1814-1845), un dos fundadores do movemento da Young Ireland (e cuxa nai, a propósito, estaba aparentada co vello clan dos Ó Súileabháin Bere, dos cales temos falado aquí) deixouno ben claro no seu célebre poema "Celts and Saxons", cando proclama os irlandeses orgullosos descendentes do "moreno e laborioso fenicio" e, por suposto, do "orgulloso milesiano famento de conquistas". Unha entente entre fenicios e celtas, celtas e fenicios, que Murguía e os seus acólitos terían certamente adorado...

Camilo Díaz Baliño

En fin, voltemos á polémica pedra de Cill Chennaigh. O noso amigo Mr. Tighe pagou aos paisanos do lugar para transportaren aquela marabillosa rocha, proba tanxíbel do pasado fenicio da illa, á súa propiedade particular. Mais eses mesmos paisanos, embora nada dixesen ou quixesen dicir ao respecto (non me digades que non actuaron como galegos neste punto), ben sabían a verdade sobre o suposto altar. Unha verdade prosaica e cotiá, que pouco tiña a ver con deuses e intrépidos navegantes do Oriente Próximo, como veu a desvendar (non sen certo desencanto, como el mesmo admitía) o reverendo James Graves nun traballo publicado anos máis tarde, en 1851, co título "On the supposed Pelasgian inscription of Tory Hill". Resumindo: só había que virar a pedra e restituíla á súa posición orixinal (que, obviamente, non era aquela na que William Tighe a encontrara) para que o deus Baal desaparecese de vez e no seu lugar aparecese un nome (E. Conic) e unha data (1731), tal e como podedes ver na imaxe.

Como vos dicía, os paisanos do lugar sabían a historia sen necesidade de que un reverendo anglicano llela viñese contar: E. Conic era Edmond Conic, un canteiro local que, mentres agardaba polos seus parceiros en Tory Hill, decidiu matar o tempo esculpindo o seu nome e o ano en curso naquela rocha. O "C" invertido tan só demostraba a precaria alfabetización do lapicida. Anos máis tarde, uns rapaces que andaban a brincar no outeiro déronlle a volta á pedra, como parte das súas actividades lúdicas, e así ficou o croio até que William Tighe deparou con el. O resto da historia xa a sabedes.

Por se fose pouco, o reverendo Graves tamén viña a corrixir o nome autóctono do dito outeiro, que segundo parece non era Sleigh Grian senón Sliabh Ua g-Cruinn. Esvaecíase así no ar o cravo ardendo da toponimia solar.

En fin, unha anécdota que nos pode traer á memoria outras polémicas similares e relativamente recentes, tamén relacionadas con pedras ás cales lles hai que dar a volta cando cómpre (coma esta), e que ben podería concluír como aquel engrazado poema de Francisco Añón no que se discute sobre quen construíu a Torre de Hércules:

-Esta torre fai mil anos

que a fixeron os fenicios.

-Tamén hai algúns indicios

de que é obra dos romanos.

-Sodes na historia profanos

ou en sentencias ben lixeiros

pois non foron os primeiros

nin os segundos, aposto!

-Tíranos de duda, Agosto:

di, quen foron?

-Os canteiros!